Επειδή το οδυνηρό συμπέρασμα που βγήκε από την τραγωδία της Λιβύης δεν αφορά το αν υπήρξε ή δεν υπήρξε ατύχημα, αλλά την αμφιλεγόμενη σχεδίαση της επιχείρησης παρουσιάζουμε ένα άρθρο για τις Επιχειρήσεις Εκκένωσης Αμάχων που έχουν διεξάγει οι Ένοπλες Δυνάμεις. Φαίνεται ότι ήμασταν αρκετά τυχεροί σε πολλές περιπτώσεις, αλλά πλέον ο επικίνδυνος κόσμος που ζούμε δεν συγχωρεί ελλείψεις και επιπολαιότητες. Η Λιβύη είναι ένα από τα πιό επικίνδυνα, ίσως το πιό επικίνδυνο μέρος στον κόσμο μετά την Ουκρανία. Υπάρχει πολυετής πολυεμφύλιος, ανεξάρτητοι πολέμαρχοι, συμμορίες, μυστικές υπηρεσίες, μισθοφόροι, τρομοκρατικές οργανώσεις. Τίποτα δεν ελέγχεται και όλα είναι πιθανά, όπως διαπίστωσαν οι Αμερικανοί όταν στις 11 Σεπτεμβρίου 2012 οπλισμένος όχλος σκότωσε τον Αμερικανό πρέσβη Κρίστοφερ Στήβενς στην Λιβύη και επιτέθηκε στον σταθμό της CIA στην Βεγγάζη.
(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ΚΑΤΑΔΡΟΜΗ Νο81, Ιουνίου – Ιουλίου 2023)
Η Ελλάδα πρέπει να αναπτύξει υψηλές ικανότητες εκτέλεσης Επιχειρήσεων Εκκένωσης Αμάχων σε έναν ραγδαία αποσταθεροποιούμενο κόσμο, στον οποίο υπάρχουν ελληνικές κοινότητες καθώς και Ελληνορθόδοξες εκκλησίες και ιεραποστολές, αλλά και διαρκώς μετακινούμενοι Έλληνες επιχειρηματίες και τουρίστες. Οι δυνατότητες ΕΕΑ της Ελλάδος αποδεικνύονται ανεπαρκείς, ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα, δογματικά, επιχειρησιακά και υλικοτεχνικά.
Γράφει ο Δημήτρης Π. Πατσουλές
Η αντίδραση και η συμμετοχή της Ελλάδος στην κρίση του Σουδάν, όσον αφορά την εκκένωση Ελλήνων πολιτών από την χώρα, αποκάλυψε ακόμα μία φορά την χαμηλή ικανότητα εκτέλεσης Επιχειρήσεων Εκκένωσης Αμάχων της χώρας. Η δράση των Ενόπλων Δυνάμεων περιορίστηκε στην αποστολή ενός C-130 στο Χαρτούμ και δύο C-27 στο Τζιμπουτί προκειμένου να παραλάβουν Έλληνες. Τα C-27 δεν εισήλθαν κάν στο Σουδάν, ενώ το C-130 με 15μελή ομάδα του ΕΤΑ προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο του Χαρτούμ απλώς για να παραλάβει τους Έλληνες. Αυτό δεν θα ήταν δυνατό, αν προηγουμένως Γάλλοι και Γερμανοί κομμάντος δεν είχαν καταλάβει το αεροδρόμιο. Όσον αφορά δε την μετακίνηση των Ελλήνων από τα σημεία που κρύβονταν μέχρι το αεροδρόμιο, αυτή έγινε με πολιτικά οχήματα (σύμφωνα με μαρτυρίες των εκκενωθέντων), ενώ για την ώρα δεν υπάρχουν πληροφορίες για το αν υπήρχε ένοπλη συνοδεία. Λογικά, πρέπει να υπήρχε συνοδεία από Γάλλους ή Γερμανούς κομμάντος. Συμπερασματικά, αν δεν υπήρχε η δυναμική στρατιωτική επέμβαση ξένων δυνάμεων, η εκκένωση Ελλήνων από το Σουδάν θα ήταν αδύνατη ή θα απαιτούσε μία στρατιωτική επιχείρηση την οποία οι Ένοπλες Δυνάμεις δεν είχαν το δόγμα, τα μέσα και την υποστήριξη για να διεξάγουν. Επειδή διαφαίνεται ότι ο κόσμος έχει εισέλθει σε μία φάση παγκόσμιας αποσταθεροποίησης, εξαιτίας του ανταγωνισμού πολλαπλών μεγάλων δυνάμεων, καταστάσεις όπως εκείνη του Σουδάν θα είναι πλέον συχνές, και κατ’ επέκταση συχνός θα είναι και ο κίνδυνος για τους απανταχού Έλληνες, μόνιμους κατοίκους ή απλώς ταξιδιώτες σε ξένες χώρες.
Ένας “Νέος Επικίνδυνος Κόσμος”
Οι διάφορες δεξαμενές σκέψης της Δύσης περιγράφουν το μέλλον της ανθρωπότητας που σχεδιάζουν υπερεθνικά κέντρα ως “Νέο Γενναίο Κόσμο” (“Brave New World”). O τίτλος προέρχεται από την δυστοπική νουβέλα του Βρετανού συγγραφέα Aldous Huxley που δημοσιεύτηκε το 1932. Ο ζοφερός κόσμος προς τον οποίο κατευθυνόμαστε μοιάζει πολύ με αυτόν που περιγράφει ο Huxley, αλλά περιοριζόμαστε στο γεγονός ότι η διαδικασία προς τον τελικό σκοπό είναι το… χάος. Ο ήσυχος και ελεγχόμενος διπολικός κόσμος της Ψυχροπολεμικής Εποχής έχει πλέον αντικατασταθεί από έναν πολυπολικό κόσμο, τον οποίο χαρακτηρίζουν συμβατικοί πόλεμοι, παγκόσμια τρομοκρατία, διάλυση κρατών, εκτόξευση του οργανωμένου εγκλήματος, παράνομες μετακινήσεις πληθυσμών, ανατροπή καθεστώτων, εμφύλιοι πόλεμοι και ανθρωπιστικές κρίσεις από πολλές και διάφορες αιτίες.
Η επικίνδυνη αυτή παγκόσμια κατάσταση φαίνεται ότι θα επιδεινωθεί τα επόμενα έτη, παράλληλα με την αύξηση του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων σε συμβατικό αλλά και σε ασύμμετρο επίπεδο. Επομένως, η διάσωση ατόμων, ομάδων και ολόκληρων κοινοτήτων σε εμπόλεμες ζώνες θα είναι μία όλο και πιό επιτακτική ανάγκη, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου οι εμπόλεμοι δεν είναι επίσημες κρατικές οντότητες, αλλά παραστρατιωτικές δυνάμεις και αντάρτες, ή καθεστώτα τα οποία δεν σέβονται διεθνείς νόμους και ανθρώπινα δικαιώματα. Μάλιστα, οι ξένοι σε μία εμπόλεμη ζώνη θα είναι δελεαστικός στόχος για εκβιασμό και εκδίκηση, από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις.
Η απορρέουσα απαίτηση από την χαώδη κατάσταση στην οποία εισέρχεται η ανθρωπότητα είναι η ολοένα και μεγαλύτερη ικανότητα εκτέλεσης διηπειρωτικών Επιχειρήσεων Εκκένωσης Αμάχων αλλά και Ανακομιδής Προσωπικού (Personell Recovery – PR), μιά ειδικότερη κατηγορία διάσωσης που αφορά τον εντοπισμό και την διάσωση με κάθε είδους μέσο και τρόπο ατόμων και ομάδων που βρίσκονται σε κίνδυνο ή σε ομηρία. Όπως απέδειξε η πρόσφατη κρίση στο Σουδάν, τα ισχυρότερα ευρωπαϊκά κράτη και οι ΗΠΑ διαθέτουν υψηλές ικανότητες εκτέλεσης τέτοιου είδους επιχειρήσεων. Η Ελλάδα θα πρέπει να αποκτήσει παρόμοιες ικανότητες, καθώς ελληνικές ή ελληνικής καταγωγής κοινότητες υπάρχουν στις πιό “καυτές περιοχές” του πλανήτη (Αφρική, Μέση Ανατολή), και δεν είναι βέβαιο ότι φίλοι και σύμμαχοι θα μπορούν σε κάθε περίπτωση να μας εξυπηρετούν.
Ελληνικές ΕΕΑ στο παρελθόν
Πριν αναφερθούμε στις ΕΕΑ που έχει διεξάγει η Ελλάδα και συγκεκριμένα οι Ένοπλες Δυνάμεις, να διευκρινίσουμε ότι η στρατιωτική συμμετοχή είναι μεν υψίστης σημασίας στην τελική φάση, αλλά η επιτυχία των ΕΕΑ κρίνεται κυρίως από την δράση της διπλωματίας, της πολιτικής και των υπηρεσιών Πληροφοριών. Εμείς θα εξετάσουμε τις ελληνικές ικανότητες ΕΕΑ στην σημερινή εποχή μόνον στον στρατιωτικό τομέα, στην περίπτωση κατά την οποία οι Ένοπλες Δυνάμεις έχουν κληθεί να διεξάγουν μία ΕΕΑ με υψηλές πιθανότητες ή με βεβαιότητα βίαιης σύγκρουσης.
Στην εποχή του “Νέου Επικίνδυνου Κόσμου” έχουμε εισέλθει από το 1990, όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε και μαζί της το διπολικό σύστημα παγκόσμιας ασφάλειας. Στην πρώτη δεκαετία της “Νέας Εποχής” η Ελλάδα κλήθηκε να διασώσει/ εκκενώσει ελληνικής καταγωγής πολίτες ξένων χωρών το 1993 στην Αμπχαζία (Επιχείρηση Χρυσόμαλλο Δέρας) και το 1997 στην Αλβανία (Επιχείρηση Κοσμάς Αιτωλός). Στις πρώτη και δεύτερη δεκαετίες της δεύτερης χιλιετίας Μετά Χριστόν, η Ελλάδα κλήθηκε να διασώσει/ εκκενώσει Έλληνες και ξένους πολίτες φιλικών χωρών το 2006 στον Λίβανο (Επιχείρηση Κέδρος), το 2011 στην Λιβύη και το 2014 πάλι στην Λιβύη (Επιχείρηση Αγήνωρ). Από αυτές, οι δύο πρώτες έχουν το κρίσιμο χαρακτηριστικό ότι ήταν αυτόνομες, χωρίς την συμμετοχή ή υποστήριξη συμμαχικών χωρών. Θα περιγράψουμε επιγραμματικά όλες τις επιχειρήσεις και θα επισημάνουμε τα σημεία κρίσιμων ελλείψεων στρατιωτικής ικανότητας και δογματικής/ επιχειρησιακής πρόβλεψης.
Η στρατιωτική πλευρά της Επιχείρησης Χρυσόμαλλο Δέρας περιλάμβανε την συνοδεία ενός επιβατηγού πλοίου μέχρι το λιμάνι του Σοχούμι όπου θα παραλαμβάνονταν οι ομογενείς. Το τμήμα αποτελείτο από 10 Πεζοναύτες, 10 βατραχανθρώπους της ΜΥΚ (νυν ΔΥΚ) και υγειονομικό προσωπικό. Ωστόσο, στο Σοχούμι, μέσω Γεωργίας, είχε προηγουμένως μεταβεί τμήμα του ΕΤΑ (11 στελέχη) με σκοπό να εντοπίσει και να ταυτοποιήσει τους ομογενείς στην πόλη, και εν συνεχεία να τους συνοδεύσει μέχρι το λιμάνι. Όλο το στρατιωτικό προσωπικό ήταν άοπλο. Η ομάδα του ΕΤΑ διέθετε ασυρμάτους, τροφή λίγων ημερών, χάρτες και υγειονομικές συλλογές.
Να σημειώσουμε ότι η ομάδα του ΕΤΑ μετέβη στο Σοχούμι με “αυτοσχέδια μέσα” και κατόρθωσε να εκπληρώσει με απόλυτη επιτυχία την αποστολή της σε μία πόλη όπου, παρά την προσωρινή ανακωχή των εχθροπραξιών, τα σποραδικά πυρά ελαφρών όπλων, όλμων και πυροβολικού ήταν σύνηθες φαινόμενο, ενώ η κυκλοφορία στους δρόμους ενείχε κινδύνους ενέδρας και απαγωγής. Η μετάβαση των ομογενών από το σημείο συγκέντρωσης στο σημείο εκκένωσης έγινε υπό την συνοδεία ένοπλου τμήματος του στρατού της Γεωργίας, ενώ στο λιμάνι υπήρχαν και Ρώσοι στρατιώτες.
Η Επιχείρηση “Κοσμάς Αιτωλός” το 1997 ήταν πολύ πιό επικίνδυνη αλλά και παράλληλα πολύ πιό εφικτή επιχειρησιακά. Το έτος αυτό η οικονομία της Αλβανίας κατέρρευσε λόγω ενός παρατραπεζικού συστήματος, με αποτέλεσμα να πέσει η κυβέρνηση και να καταλυθεί η τάξη. Αποθήκες του στρατού κατελήφθησαν από τον όχλο, και χιλιάδες φορητά και βαρέα όπλα εξαφανίστηκαν. Ένοπλες ομάδες απειλούσαν τους πάντες και τα πάντα, ρίχνοντας την χώρα στο χάος. Δεν υπήρχε καμία επίσημη αλβανική πολιτική ή στρατιωτική αρχή για να υπάρξει συνεννόηση με το ελληνικό κράτος, που έπρεπε να διασώσει και εκκενώσει Έλληνες πολίτες αλλά και ξένους των οποίων οι κυβερνήσεις απευθύνθηκαν στην Ελλάδα ως το πλησιέστερο και ικανότερο κράτος στην περιοχή της κρίσης.
Η επιχείρηση σχεδιάστηκε ταχύτατα και εκ των ενόντων λόγω του επείγοντος της κατάστασης. Το ΠΝ ανέλαβε την εκκένωση, καθώς η θάλασσα ήταν ο πιό ασφαλής τρόπος προσέγγισης στην Αλβανία. Στην επιχείρηση συμμετείχαν η φρεγάτα ΑΙΓΑΙΟΝ, η πυραυλάκατος ΚΑΒΑΛΟΥΔΗΣ, η τορπιλάκατος ΛΑΙΛΑΨ, το ναρκαλιευτικό ΚΛΕΙΩ και μία Διμοιρία Υποβρύχιων Καταστροφέων της ΜΥΚ (νυν ΔΥΚ). Οι Έλληνες και οι ξένοι πολίτες στα Τίρανα συγκεντρώθηκαν με ενέργειες των διπλωματικών αρχών των χωρών τους, και με ίδια μέσα έφτασαν στο λιμάνι του Δυρραχίου, ταυτόχρονα με την άφιξη των πλοίων του ΠΝ, μία προϋπόθεση που είχε τεθεί για την ασφαλή εκκένωση των αμάχων. Ένας εξαγριωμένος όχλος περίπου 4.000 εκ των οποίων πολλοί ήταν ένοπλοι, είχε συγκεντρωθεί στο λιμάνι. Ο επικεφαλής της δύναμης, πλοίαρχος Κωνσταντίνος Καρλής, εφήρμοσε έναν αντιπερισπασμό: η τορπιλάκατος ΛΑΙΛΑΨ πλησίασε τον δεξιό προβλήτα εκτελώντας κινήσεις που έδειχναν ότι εκεί θα αποβιβάζονταν και επιβιβάζονταν κάποιοι, ώστε να προσελκύσει εκεί τον όχλο. Ταυτόχρονα, η πυραυλάκατος ΚΑΒΑΛΟΥΔΗΣ προσέγγισε τον αριστερό προβλήτα, το οποίον είχε ήδη καταλάβει μία ομάδα ή μεγαλύτερη δύναμη Βατραχανθρώπων, και παρέλαβε τους αμάχους.
Η Επιχείρηση Κέδρος διεξήχθη από τις 16 Ιουλίου έως τις 14 Σεπτεμβρίου 2006 και επέτυχε την εκκένωση 2.647 αμάχων Ελλήνων και ξένων από 53 διαφορετικές χώρες. Την επιχείρηση σχεδίασε και εκτέλεσε το ΠΝ με την συμμετοχή 4 φρεγατών, 4 αρματαγωγών και 6 Ομάδων Ανορθοδόξου Πολέμου, συνολικά 1.450 στελέχη. Το σημείο εκκένωσης ήταν το λιμάνι της Βηρυτού. Παράλληλα ξεφορτώθηκαν 240 τόνοι ανθρωπιστικής βοηθείας στο λιμάνι. Η προστασία των αμάχων κατά τις χερσαίες μεταφορές από την πόλη προς το λιμάνι και τα αρματαγωγά δεν περιλαμβανόταν στην σχεδίαση της επιχείρησης. Παρομοίως, οι υπόλοιπες ξένες δυνάμεις που εκκένωσαν αμάχους ασφάλισαν μόνον τα σημεία εκκένωσης. Ωστόσο, την ασφάλεια των ξένων αμάχων είχε εξασφαλίσει συμφωνία του Λιβανέζικου στρατού και του Ισραηλινού στρατού για δημιουργία ασφαλών ζωνών διέλευσης/ μετακίνησης. Ισχυρότατες δυνάμεις του 6ου Στόλου είχαν αναπτυχθεί ανοικτά του Λιβάνου, μεταφέροντας την 24η MEU (Marine Expeditionary Unit) και Ομάδες SEAL, έτοιμες να επέμβουν αν χρειαζόταν.
Κριτική
Από τις πέντε μέχρι τώρα ΕΕΑ που έχουν κληθεί να συμμετάσχουν οι Ένοπλες Δυνάμεις παρατηρούμε ότι τρεις έχαιραν συνεννόησης, συνεργασίας και βοήθειας αφενός από τοπικές αρχές και αφετέρου από συμμαχικές χώρες. Δύο εκτελέστηκαν αποκλειστικά από την Ελλάδα και τις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, εκ των οποίων η μία έχαιρε της βοήθειας από φιλικές τοπικές αρχές και φιλικές στρατιωτικές δυνάμεις ενώ μία δεν έλαβε καμία απολύτως βοήθεια από ξένους και δεν είχε προηγηθεί συνεργασία με τοπικές αρχές.
Η επιχείρηση “Κέδρος”, η εκκένωση αμάχων το 2011 στην Λιβύη και η επιχείρηση “Αγήνωρ” διεξήχθησαν υπό σχετικά ασφαλές περιβάλλον, εφόσον υπήρχαν τοπικές αρχές κάποιου είδους για να εξασφαλίσουν την ασφαλή προσέγγιση και πρόσβαση των μέσων εκκένωσης, καθώς και την βασική ασφάλεια για την μετάβαση των αμάχων στο σημείο εκκένωσης. Στην Επιχείρηση Χρυσόμαλλο Δέρας υπήρχε στρατιωτική συνοδεία των αμάχων, από φίλιες δυνάμεις, από το σημείο συγκέντρωσης μέχρι το σημείο εκκένωσης, αλλά η απουσία συμμαχικών στρατιωτικών δυνάμεων σήμαινε ότι σε περίπτωση που η κατάσταση επιδεινωνόταν ραγδαία, δεν υπήρχαν προβλέψεις αυτοάμυνας και διαφυγής του στρατιωτικού προσωπικού.
Η Επιχείρηση Κοσμάς Αιτωλός είναι η πλέον επικίνδυνη ΕΕΑ που έχουν αναλάβει οι Ένοπλες Δυνάμεις καθώς δεν υπήρχαν τοπικές αρχές για συνεννόηση, επικρατούσε χάος, υπήρχαν ανεξέλεγκτα ένοπλα σώματα, ομάδες και άτομα, ενώ δεν υπήρχε καμία συμμαχική αρωγή στην όλη προσπάθεια. Δεν υπήρχαν προβλέψεις για την ασφάλεια των αμάχων κατά την μετακίνηση από το σημείο συγκέντρωσης στο σημείο εκκένωσης, κάτι που στις προηγούμενες επιχειρήσεις εξασφαλιζόταν από τοπικές αρχές και ξένες δυνάμεις ή τουλάχιστον το περιβάλλον ήταν σχετικά ασφαλές ή έστω χαμηλού κινδύνου.
Σήμερα και στο προσεχές μέλλον, η Ελλάδα θα πρέπει να αναμένει ότι καταστάσεις όμοιες με εκείνες της Επιχείρησης Κοσμάς Αιτωλός ή ακόμα χειρότερες θα γίνονται όλο και πιό πιθανές και συχνές, και μάλιστα δεν θα χαίρουν της γεωγραφικής εγγύτητας αυτής της επιχείρησης, αλλά μάλλον θα λαμβάνουν χώρα σε μεγάλες αποστάσεις. Ως εκ τούτου, η Ελλάδα και κατ’ επέκταση ο εκτελεστικός βραχίονάς της, οι Ένοπλες Δυνάμεις, θα πρέπει να αναπτύξουν δόγμα και τις απαραίτητες ικανότητες για την εκτέλεση ΕΕΑ σε περιοχές υψηλού κινδύνου και σε μεγάλες αποστάσεις.
Ποιά θα μπορούσε να είναι η ολοκληρωμένη σχεδίαση των δύο αποκλειστικά ελληνικών ΕΕΑ, ώστε να εξασφαλίζεται η ασφάλεια του στρατιωτικού προσωπικού, των αμάχων και γενικότερα η επιτυχία της επιχείρησης ακόμη και στα χειρότερα πιθανά σενάρια;
– Επιχείρηση Χρυσόμαλλο Δέρας
Η Επιχείρηση “Χρυσόμαλλο Δέρας” υπήρξε επιτυχής χάρις στην ευτυχή συγκυρία μίας ανακωχής μεταξύ των αντιμαχομένων, που χάρισε ένα “παράθυρο ευκαιρίας”, στην εξαιρετική διπλωματική και πολιτική προετοιμασία από την διπλωματική αποστολή του ΥΠΕΞ, τις ενέργειες του πλοίαρχου Ντερτιλή (που υπηρετούσε στην ΕΥΠ) και την απόδοση του ΕΤΑ. Ωστόσο, η επιχείρηση είχε λίαν ανεπαρκείς έως και μηδενικές προβλέψεις σε περίπτωση αιφνίδιας μεταβολής της κατάστασης σε επικίνδυνη, λόγω επίθεσης από κάποιον από τους αντιμαχόμενους, από ξαφνική έναρξη εχθροπραξιών ή επίθεση από ανεξέλεγκτες παραστρατιωτικές δυνάμεις.
Συγκεκριμένα, μόνον η ομάδα του ΕΤΑ είχε κάποια ελάχιστα μέσα διαφυγής, όπως ένα χρηματικό ποσό σε δολάρια και εγχειρίδια επιβίωσης. Για τους Πεζοναύτες και τους βατραχανθρώπους της ΜΥΚ μέσα στο πλοίο (αλλά και το πολιτικό πλήρωμα) δεν υπήρχε κάποια στρατιωτική πρόβλεψη.
Οι πλέον βασικές προβλέψεις για την διαφυγή, επιβίωση και διάσωση της ομάδας συνοδείας αλλά και της ομάδας του ΕΤΑ θα μπορούσε να ήταν:
- Μερικές ελαστικές φουσκωτές λέμβοι (με καύσιμα και τρόφιμα) επάνω στο πλοίο, με τις οποίες οι Πεζοναύτες και οι Βατραχάνθρωποι θα μπορούσαν να διαφύγουν, αν το πλοίο δεχόταν εισβολή ή καταστρεπτικά πυρά. Οι ακτές της Ρωσίας και της Γεωργίας απείχαν μερικά χιλιόμετρα.
- Κρυφός φορητός οπλισμός μέσα στο πλοίο, τον οποίο οι Πεζοναύτες και οι Βατραχάνθρωποι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για αυτοάμυνα και διαφυγή.
- Δύο φρεγάτες του ΠΝ κλάσης Kortenaer θα μπορούσαν να βρίσκονταν στα ανοικτά του Σοχούμι, στα διεθνή ύδατα, μεταφέροντας μία βαριά οπλισμένη δύναμη Βατραχανθρώπων, που σε περίπτωση ανάγκης θα έσπευδε με λέμβους RHIB για να απεγκλωβίσει τους Πεζοναύτες, Βατραχανθρώπους και άνδρες του ΕΤΑ. Τα τέσσερα ελικόπτερα ΑΒ-212 ASW των φρεγατών θα υποστήριζαν την επιχείρηση απεγκλωβισμού με πυρά πολυβόλων και ελεύθερων σκοπευτών, ή/ και εκκενώνοντας αποκλεισμένα άτομα και τραυματίες στην ξηρά.
– Επιχείρηση Κοσμάς Αιτωλός
Στην Επιχείρηση “Κοσμάς Αιτωλός” το ευαίσθητο σημείο ήταν η μετάβαση των αμάχων από τα Τίρανα μέχρι το λιμάνι του Δυρραχίου, εν μέσω μίας άναρχης χώρας που λυμαίνονταν ένοπλοι όχλοι και συμμορίες με βαρέα όπλα. Παρόλα αυτά, η μετάβαση των αμάχων από τα Τίρανα στο Δυρράχιο δεν εντασσόταν στον στρατιωτικό σχεδιασμό. Μία ενέδρα ή επίθεση του όχλου στην φάλαγγα των οχημάτων θα μπορούσε να οδηγήσει σε θανάτους, τραυματισμούς και ομηρίες των αμάχων. Υπήρξε εκπληκτική τύχη ότι δεν συνέβη τίποτα. Ωστόσο, οι πιθανότητες να συμβεί ήταν υψηλές.
Το περιβάλλον εκτέλεσης της ΕΕΑ Κοσμάς Αιτωλός ήταν Αβέβαιο (Uncertain) με υψηλή πιθανότητα ταχείας μετατροπής του σε Εχθρικό (Hostile). “Αβέβαιο” είναι το περιβάλλον στο οποίο οι κυβερνητικές δυνάμεις δεν είναι βέβαιο αν αντιτίθενται ή βλέπουν θετικά την ΕΕΑ, ή δεν έχουν τον έλεγχο τόσο του εδαφικού χώρου ή/ και του πληθυσμού λόγω κοινωνικών αναταραχών, συγκρούσεων αντιμαχόμενων παρατάξεων, πολιτικής αστάθειας κ.λπ. Αυτή ήταν η κατάσταση στην Αλβανία, αλλά θα μπορούσε να μετατραπεί σε πλήρως εχθρική με το ξέσπασμα μαχών και άλλων βίαιων ενεργειών, που θα έθεταν τις δυνάμεις εκκένωσης και τους αμάχους σε υψηλό κίνδυνο.
Χρησιμοποιώντας ως βάση την υπόθεση της Επιχείρησης Κοσμάς Αιτωλός, θα περιγράψουμε διάφορα σχέδια ΕΕΑ που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν τόσο την συγκεκριμένη περίπτωση όσο και στην περίπτωση εξέλιξή της σε πολύ επικίνδυνη κατάσταση.
- Συγκαλυμμένη Συνοδεία & Εκκένωση Έκτακτης Ανάγκης
Όπως προαναφέρθηκε, το “αδύνατο” σημείο της Επιχείρησης Κοσμάς Αιτωλός ήταν το ταξίδι χωρίς προστασία από τα Τίρανα μέχρι το Δυρράχιο. Αυτό το πρόβλημα θα μπορούσε να επιλυθεί με μία Μυστική Επιχείρηση των Ειδικών Δυνάμεων με την συνεργασία της ΕΥΠ. Μία δύναμη 20 μελών του ΕΤΑ θα μπορούσε να διεισδύσει στην Αλβανία και να συνοδέψει την φάλαγγα των αμάχων.
Το τμήμα του ΕΤΑ θα εκτελούσε ελεύθερη πτώση, νύκτα, από C-130 πλησίον των Τιράνων. Ιδανικά την Ζώνη Ρίψης (ΖΡ) θα είχαν εντοπίσει και ασφαλίσει πράκτορες της ΕΥΠ. Μάλιστα, αν διέθεταν το κατάλληλο μέσο επικοινωνίας με το αεροσκάφος, οι πράκτορες θα μπορούσαν να ειδοποιήσουν ότι η ΖΡ είναι ασφαλής και να εκτελεστεί η ρίψη. Αν αυτό δεν ήταν δυνατό, το τμήμα του ΕΤΑ θα μπορούσε να προσγειωθεί σε άγνωστη ΖΡ, μία βασική ικανότητα της μονάδας ως δύναμη αναγνώρισης. Στην πρώτη περίπτωση, οι πράκτορες θα είχαν συγκεντρώσει τέσσερα οχήματα τύπου τζιπ στην ΖΡ για να επιβιβαστεί το τμήμα του ΕΤΑ. Στην δεύτερη περίπτωση, το τμήμα θα συναντιόταν με τους πράκτορες και τα οχήματα σε προκαθορισμένο σημείο πλησίον της ΖΡ.
Οι άνδρες του ΕΤΑ θα φορούσαν πολιτική ενδυμασία και θα έφεραν οπλισμό που δεν θα καταδείκνυε την προέλευσή του από τον ΕΣ, ήτοι τυφέκια ΑΚ47, πιστόλια Tokarev, αλβανικές χειροβομβίδες και εκτοξευτές RPG-7. Εναλλακτικά, οι πράκτορες θα είχαν συγκεντρώσει τον οπλισμό για να τον παραλάβει το στρατιωτικό τμήμα. Η φάλαγγα θα έφτανε μέχρι την πρεσβεία, όπου ήταν το Σημείο Συγκέντρωσης, θα οργάνωναν την φάλαγγα των οχημάτων των αμάχων και θα την συνόδευαν μέχρι το Δυρράχιο. Η όλη επιχείρηση έπρεπε να διεξαχθεί νύκτα γιά να υπάρχει η μικρότερη δυνατή δραστηριότητα των κατοίκων.
Σε περίπτωση που η φάλαγγα δεχόταν επίθεση ή εμποδιζόταν από μπλόκο ενόπλων καθ’ οδόν, το τμήμα του ΕΤΑ θα εφήρμοζε την απαιτούμενη βία για να προστατέψει τους αμάχους. Σε περίπτωση εγκλωβισμού της φάλαγγας, το τμήμα του ΕΤΑ θα εγκαθιστούσε περίμετρο ασφαλείας και με ασύρματο μεγάλης εμβέλειας ή με δορυφορικό σύστημα επικοινωνίας Inmarsat θα καλούσε την δύναμη ταχείας αντίδρασης-έκτακτης εκκένωσης.
Η δύναμη ταχείας αντίδρασης-έκτακτης εκκένωσης θα έδρευε σε Προκεχωρημένη Βάση Επιχειρήσεων (ΠΒΕ) στην Κέρκυρα, αποτελούμενη από οκτώ ελικόπτερα CH-47D. Τα τέσσερα θα μετέφεραν μία βαριά οπλισμένη δύναμη 100 Καταδρομέων με αποστολή τον απεγκλωβισμό της φάλαγγας αμάχων και την ασφάλιση μιάς ΖΠ για την εκκένωση των 240 αμάχων από τα υπόλοιπα τέσσερα CH-47. Σε μια ευθεία πτήση από το αεροδρόμιο της Κέρκυρας μέχρι τα περίχωρα των Τιράνων (περίπου 180 χλμ.) η αεροκίνητη δύναμη θα έφτανε περίπου σε 36 λεπτά. Οι πιλότοι θα έπρεπε να χρησιμοποιούσαν Διόπτρες Νυκτερινής Όρασης (ΔΝΟ) για προσγειωθούν στην ΖΠ, καθώς η επιχείρηση θα διεξαγόταν νύκτα. Παράλληλα, το τμήμα του ΕΤΑ θα έπρεπε να σηματοδοτήσει την ΖΠ με πλαίσια IR και να δίνει οδηγίες προσγείωσης για να διευκολύνει τους πιλότους. Μόλις αποχωρούσαν τα ελικόπτερα με τους αμάχους, το τμήμα του ΕΤΑ θα αποχωρούσε με τα τέσσερα ελικόπτερα των Καταδρομέων.
Να επισημάνουμε ότι οι διαδρομές (βόρεια και νότια) από τα Τίρανα προς το Δυρράχιο είναι στενοί δρόμοι μέσα από στενές ορεινές κοιλάδες που προσφέρουν μικρές ακάλυπτες εκτάσεις για την προσγείωση ενός ή δύο μεγάλων ελικοπτέρων, ενώ ο κίνδυνος συρμάτων ηλεκτροδότησης και άλλων εμποδίων είναι μεγάλος. Ως εκ τούτου, ο εντοπισμός της κατάλληλης ΖΠ και η καθοδήγηση των πιλότων από το ΕΤΑ θα ήταν υψίστης κρισιμότητος.
- Αερομεταφερόμενη ΕΕΑ
Σε ένα σενάριο όπου η κατάσταση στην Αλβανία θα είχε εξελιχθεί σε πολυ-εμφύλια σύγκρουση με μάχες και δράση ένοπλων συμμοριών, θα μπορούσε να εφαρμοστεί μία Αερομεταφερόμενη ΕΕΑ για την ταχεία εκκένωση των αμάχων από εμπόλεμη ζώνη με την χρήση της αναγκαίας στρατιωτικής βίας. Εκείνη την εποχή η ΠΑ διέθετε 12 C-130H και πέντε C-130B ενώ η Αεροπορία Στρατού εννέα CH-47D.
Η γενική ιδέα ενεργείας θα ήταν η κατάληψη-ασφάλιση του αεροδρομίου των Τιράνων από μία δύναμη αλεξιπτωτιστών, η αποβίβαση οπλισμένων οχημάτων και η μετάβαση στα Τίρανα για να παραλλάβουν τους αμάχους και να τους μεταφέρουν στο αεροδρόμιο για άμεση εκκένωση. Η όλη σχεδίαση, προπαρασκευή και εκτέλεση της επιχείρησης έπρεπε να γίνει στον συντομότερο δυνατό χρόνο.
Στην Προπαρασκευαστική Φάση θα γινόταν συλλογή Πληροφοριών για την σχεδίαση της επιχείρησης και Προετοιμασία του πεδίου για την εκτέλεση της επιχείρησης. Ομάδες Αναγνώρισης του ΕΤΑ θα έπεφταν από C-130 σε μεγάλο ύψος με άλμα ελεύθερης πτώσης και θα προσγειώνονταν βράδυ πλησίον του αεροδρομίου. Από τις ομάδες αυτές μερικές θα εγκαθιστούσαν κρυφά παρατηρητήρια για να εντοπίσουν πιθανές εχθρικές δυνάμεις, αντιαεροπορικά όπλα και μαχητικά αεροσκάφη στο αεροδρόμιο, και για να εκτιμήσουν την κατάσταση των διαδρόμων προσγείωσης.
Άλλες ομάδες του ΕΤΑ με πολιτική περιβολή θα συναντιόνταν με διπλωματικό προσωπικό της πρεσβείας κοντά στο αεροδρόμιο και θα μετέβαιναν στην πρεσβεία όπου θα αποτελούσαν σύνδεσμο με την δύναμη εκκένωσης, και ταυτόχρονα θα οργάνωναν την φάλαγγα οχημάτων που θα μετέφερε τους αμάχους. Ιδανικά, αυτή την αποστολή θα την εκτελούσε ομάδα της ΕΥΠ με γνώση της αλβανικής, η οποία θα έπεφτε μαζί με τους άνδρες του ΕΤΑ ή θα είχε ήδη διεισδύσει οδικώς από την Βόρειο Ήπειρο ή θα είχε αποβιβαστεί από υποβρύχιο σε ακτή κοντά στο Δυρράχιο.
Στην Προκαταρκτική Φάση, οι δυνάμεις εκκένωσης θα προωθούνταν σε Προκεχωρημένες Βάσεις Επιχειρήσεων. Το αεροδρόμιο της Κέρκυρας θα μπορούσε να αποτελέσει την ΠΒΕ, αντί του αεροδρομίου των Ιωαννίνων, ώστε να βρίσκεται μακριά από τα “μάτια” Αλβανών λαθρομεταναστών που υπήρχαν στην Ηπειρωτική πρωτεύουσα. Εκεί θα προωθούνταν οι δυνάμεις εκκένωσης.
Το σχέδιο θα προέβλεπε την συμμετοχή: μίας Μοίρας Αλεξιπτωτιστών που θα αναλάμβανε την κατάληψη-ασφάλιση του αεροδρομίου, μίας δύναμης από εννέα πολιτικά τζιπ, που θα αναλάμβαναν τον ρόλο των οχημάτων συνοδείας της φάλαγγας των αμάχων, και ενός λόχου Αλεξιπτωτιστών ως δύναμη ταχείας αντίδρασης-ενίσχυσης. Πέντε C-130H θα μετέφεραν 300 αλεξιπτωτιστές, ενώ άλλα τρία θα μετέφεραν τα εννέα τζιπ. Τέσσερα C-130H θα βρίσκονταν σε εφεδρεία για να μεταφέρουν την δύναμη ταχείας αντίδρασης-ενίσχυσης και να αντικαταστήσουν αεροσκάφη με πιθανή βλάβη. Έξι CH-47D Chinook θα βρίσκονταν επίσης σε εφεδρεία για αερομεταφορές κάθε είδους. Η εκκένωση-αποχώρηση στρατιωτικών και αμάχων θα γινόταν από εννέα C-130 που θα μετέφεραν τους 300 αλεξιπτωτιστές, τους άνδρες του ΕΤΑ και τους 240 αμάχους (υπολογίζοντας την μεταφορική ικανότητα στρατιωτών και επιβατών στα 66 άτομα ανά αεροσκάφος).
Η επιχείρηση θα άρχιζε με την νυκτερινή ρίψη των 300 αλεξιπτωτιστών μέσα στο αεροδρόμιο, εφόσον τα παρατηρητήρια του ΕΤΑ δεν είχαν εντοπίσει στρατιωτικές δυνάμεις, ώστε ο στόχος να καταληφθεί το συντομότερο δυνατό. Οι αλεξιπτωτιστές θα ελάμβαναν θέσεις γύρω από τους διαδρόμους προσγείωσης και σε στρατηγικά σημεία του αεροδρομίου (πύργος ελέγχου, πύλες εισόδου-εξόδου, αστυνομικό τμήμα, δεσπόζοντα κτίρια κ.λπ.). Επιλεγμένη ομάδα θα τοποθετούσε ορατούς φανούς στον κεντρικό διάδρομο σε περίπτωση που είχε κοπεί ή έπρεπε να κοπεί το ρεύμα, ώστε η προσγείωση των επερχόμενων C-130 να γίνει με μεγαλύτερη ασφάλεια.
Εφόσον είχε ασφαλιστεί το αεροδρόμιο, τρία C-130 θα προσγειώνονταν και θα αποβίβαζαν τα εννέα πολιτικά τζιπ. Οι άνδρες του ΕΤΑ από τα παρατηρητήρια θα είχαν ενωθεί με τους αλεξιπτωτιστές και θα επάνδρωναν τα τζιπ. Αν αυτό δεν ήταν δυνατό, η επάνδρωση θα γινόταν από αλεξιπτωτιστές. Η φάλαγγα θα διέσχιζε μία απόσταση 16 χλμ. από το αεροδρόμιο μέχρι την ελληνική πρεσβεία στο κέντρο των Τιράνων.
Οι άνδρες του ΕΤΑ και οι οδηγοί θα φορούσαν απλή φαιοπράσινη στολή χωρίς διακριτικά (πλην μίας μικρής ελληνικής σημαίας) ενώ ο κορμός θα καλυπτόταν από πολιτικά τζάκετ και μπουφάν. Εκτός του φορητού οπλισμού των ανδρών του ΕΤΑ, μέσα στα οχήματα θα υπήρχαν από ένα πολυβόλο MAG 7.62 και ένα ΠΑΟ 90 χλστ. Σε επικίνδυνα σημεία, τα οχήματα θα κινούνταν μόνον με φώτα πορείας, με τους οδηγούς να χρησιμοποιούν ΔΝΟ, ώστε να διατηρείται το χαμηλότερο δυνατό προφίλ, κάτι επίσης χρήσιμο σε περίπτωση ανάγκης για διαφυγή. Στο επικεφαλής όχημα θα υπήρχαν δύο αλβανομαθείς ώστε να παραπλανούν τυχόν περίεργους ή να δώσουν τον χρόνο στην δύναμη να αντιδράσει και να εξουδετερώσει πιθανά μπλόκα. Οι άνδρες του ΕΤΑ θα διέθεταν πιστόλια με σιγαστήρες σε περίπτωση που υπήρχε εμπλοκή, ώστε να μην δωθεί συναγερμός από πολίτες ή αστυνομικούς. Γενικά, το χάος στους δρόμους των Τιράνων ήταν ευνοϊκό ώστε να περάσει η δύναμη χωρίς έλεγχο, με μόνη πιθανότητα την αντιμετώπιση μεμονωμένων ενόπλων ατόμων ή ομάδων.
Αφού τα εννέα τζιπ συνοδείας έφταναν στην πρεσβεία, θα συνενώνονταν με την φάλαγγα οχημάτων στην οποία θα είχαν επιβιβαστεί οι άμαχοι. Όλα τα οχήματα θα κινούνταν προς το αεροδρόμιο με κανονική ταχύτητα. Σε περίπτωση διακοπής της φάλαγγας (π.χ. λόγω φαναριών) τα προπορευόμενα οχήματα θα σταματούσαν να περιμένουν. Εν τω μεταξύ στο αεροδρόμιο θα είχαν προσγειωθεί και τα έξι C-130 που έριξαν τους αλεξιπτωτιστές. Μόλις η έφτανε η φάλαγγα στο αεροδρόμιο, οι άμαχοι θα επιβιβάζονταν σε τέσσερα C-130 και θα απογειώνονταν άμεσα. Μετά θα ακολουθούσε η σταδιακή αποχώρηση των αλεξιπτωτιστών και του ΕΤΑ με τα υπόλοιπα πέντε C-130.
Την όλη επιχείρηση θα κάλυπταν μαχητικά αεροσκάφη F-16, που θα εκτελούσαν Εναέρια Περιπολία (CAP) σε διεθνή εναέριο χώρο, πάνω από την Αδριατική. Ένας μικρός αριθμός μαχητικών θα ήταν οπλισμένα με πυραύλους αέρος-αέρος θα είχε ρόλο προστασίας-συνοδείας των μαχητικών, που θα είχαν ρόλο ΕΑΥ και θα μετέφεραν βόμβες καθοδήγησης λέιζερ και ρουκέτες αέρος-εδάφους.
- Ναυτική/ Αμφίβια ΑΕΕ
Η ναυτική ΕΕΑ “Κοσμάς Αιτωλός” εκτελέστηκε αποκλειστικά από το ΠΝ, με την ασφάλιση του προβλήτα επιβίβασης να γίνεται από μία ομάδα της ΜΥΚ. Αυτή η δύναμη, ωστόσο, θα ήταν απολύτως ανεπαρκής σε περίπτωση που ο όχλος ή συμμορίες επιτίθονταν και καταλάμβαναν το λιμάνι. Η φάλαγγα των αμάχων ακόμα και με την συνοδεία του ΕΤΑ δεν θα μπορούσε να προσεγγίσει και θα κινδύνευε με καταστροφή. Επομένως, η ναυτική δύναμη έπρεπε να περιλαμβάνει ισχυρότερες δυνάμεις που θα επέτρεπαν την προσωρινή κατάληψη-ασφάλιση του λιμανιού αλλά και την δυνατότητα εξασφάλισης της πρόσβασης της φάλαγγας των αμάχων στο ΣΕ.
Σε ένα τέτοιο σενάριο, η ναυτική δύναμη εκτός από την μία φρεγάτα, την μία πυραυλάκατο και την μία τορπιλάκατο, θα διέθετε και δύο αρματαγωγά κλάσης Ιάσων που θα μετέφεραν ένα Συγκρότημα Αποβατικού Τάγματος Πεζοναυτών, με ένα πλήρες Τάγμα Πεζοναυτών, συν 10 Μ113 και έξι άρματα μάχης Μ-48Α5, αριθμό τζιπ οπλισμένων με πολυβόλο Μ2 0.50” και MAG 7.62 και αριθμό φορτηγών. Η παρουσία των αρματαγωγών θα εξάλειφε την ανάγκη κατοχής του λιμανιού, καθώς τα πλοία αυτά μπορούν να προσγειαλωθούν απευθείας στην ακτή. Ως εκ τούτου, για να αποφευχθεί η έντονη επαφή με τον πληθυσμό, Οι Πεζοναύτες θα μπορούσαν να εγκαταστήσουν ένα προγεφύρωμα 4 χλμ. νοτιοανατολικά του Δυρραχίου, όπου υπάρχει τεράστια αμμώδης ακτή, στην οποία καταλήγει η νότια διαδρομή Τιράνων-Δυρραχίου (εθνική οδός SH56), κάτι απίστευτα βολικό για την φάλαγγα αμάχων-ΕΤΑ, εφόσον ακολουθούσε αυτή την διαδρομή.
Αφού οι βατραχάνθρωποι είχαν εκτελέσει αναγνώριση ακτής και ελέγξει τον βυθό, θα σηματοδοτούσαν το σημείο προσγειάλωσης των αρματαγωγών. Δύο λόχοι Πεζοναυτών θα αποβιβάζονταν νύκτα με ελαστικές λέμβους, και θα εγκαθιστούσαν ένα προγεφύρωμα στο χωριό Πλέρα, καταλαμβάνοντας την διασταύρωση της παραλιακής οδού με την οδό SH56. Η απόβαση και η κατάληψη-ασφάλιση της περιοχής θα γινόταν λίγη ώρα πριν την άφιξη της φάλαγγας των αμάχων-ΕΤΑ. Για την πρόοδο της φάλαγγας θα ενημέρωνε το τμήμα του ΕΤΑ τον διοικητή της ναυτικής δύναμης. Τα αρματαγωγά θα έπλεαν πέραν από τον ορίζοντα, για να μην προσελκύσουν την προσοχή, ώστε να υπάρξει συγκέντρωση εχθρικών δυνάμεων στην ακτή.
Μαζί με τους λόχους Πεζοναυτών θα αποβιβάζονταν τα 10 ΤΟΜΠ, τα έξι άρματα μάχης, προσφέροντας ισχύ πυρός και αποτροπή, καθώς και 10 φορτηγά. Σε περίπτωση που η φάλαγγα αμάχων-ΕΤΑ εύρισκε εμπόδια στην είσοδο του χωριού, τα Μ113 με Πεζοναύτες και τα άρματα μάχης θα έσπευδαν να την απεγκλωβίσουν. Εν συνεχεία οι άμαχοι θα φορτώνονταν στα φορτηγά για να φτάσουν στην ακτή και να επιβιβαστούν στα αρματαγωγά.
Την όλη επιχείρηση θα κάλυπτε μία δύναμη μαχητικών F-16 της ΠΑ, όπως και στην Αερομεταφερόμενη ΕΑΑ.
Επίλογος
Η εκτέλεση “δυναμικών” ΕΕΑ από την Ελλάδα κατ’ αρχάς απαιτούν πολιτική βούληση, δηλαδή επιθυμία και τόλμη να διεξαχθούν στρατιωτικές επιχειρήσεις σε μεγάλες αποστάσεις υπό πολύ επικίνδυνες συνθήκες. Εφόσον υπάρξει αυτή η επιθυμία, θα πρέπει η πολιτική ηγεσία να εξασφαλίσει αφενός το δογματικό πλαίσιο με τους κατάλληλους νόμους. Αφετέρου, θα πρέπει να εξασφαλίσει τα μέσα για την εκτέλεση της επιχείρησης. Σίγουρα, η αποκάλυψη τόσο κατά την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας στην Τουρκία όσο και στην παραλαβή των Ελλήνων από το Σουδάν, ότι από τα 15 C-130 της ΠΑ επιχειρησιακά είναι… ένα ή δύο (!) δείχνει την οικτρή κατάσταση σε μέσα. Ιδιαίτερα τα αεροπορικά μέσα μεγάλης ακτίνας είναι κρίσιμη προϋπόθεση για την εκτέλεση ΕΕΑ, όπως και η ύπαρξη πλοίων αμφίβιων επιχειρήσεων.
Οι Ένοπλες Δυνάμεις θα πρέπει να αποκτήσουν ικανότητες εκτέλεσης “διηπειρωτικών” ΕΕΑ, διότι ο Ελληνισμός βρίσκεται σχεδόν παντού, αλλά κυρίως σε “καυτές περιοχές”, που προβλέπεται ότι θα γίνονται όλο και πιό ασταθείς και επικίνδυνες. Μία τέτοια ικανότητα θα πρόσφερε πρωτόγνωρες δυνατότητες υποστήριξης της Κύπρου και θα μας έθετε ανάμεσα στους “ενεργούς” συμμάχους των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στην διεξαγωγή ανθρωπιστικών επιχειρήσεων υψηλού κινδύνου. Αυτό θα ενίσχυε την διεθνή πολιτική παρουσία και επιρροή της Ελλάδος, αλλά κυρίως θα εξασφάλιζε ότι οι απανταχού Έλληνες θα έχαιραν άμεσης βοήθειας και σωτηρίας, ακόμα και με πλήρη απουσία συμμάχων ή φίλων, σχεδόν οπουδήποτε στον πλανήτη.
